Άλλοι τον λένε αντοχή, άλλοι καρδιοαναπνευστική ή καρδιοαγγειακή ικανότητα ενώ άλλοι καρδιοαναπνευστική ευρωστία, όλοι όμως αναφερόμαστε στο ίδιο πράγμα που δεν είναι άλλο από τη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου ή στη διεθνή ορολογία VO2max. Ο όρος μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (VO2max) είναι ίσως ο πιο διαδεδομένος στον τομέα της εφαρμοσμένης εργοφυσιολογίας και ο πιο κοινά χρησιμοποιούμενος επιστημονικός όρος μεταξύ αθλητών.
Τι είναι λοιπόν το VO2max και γιατί είναι σημαντικό;
Λέγοντας VO2max αναφερόμαστε στη μέγιστη ποσότητα οξυγόνου που μπορεί να καταναλώσει ένας οργανισμός κατά τη διάρκεια εξαντλητικής άσκησης και ορίζει το ανώτατο όριο στο οποίο μπορεί να πραγματοποιηθεί άσκηση αντοχής. Η ποσότητα αυτή του οξυγόνου είναι ουσιαστικά το οξυγόνο που κρατά και καταναλώνεται κυρίως από του μυς κατά τη διάρκεια της άσκησης. Αν αναλογιστούμε ότι το μυϊκό σύστημα δεν είναι κάτι άλλο από μια καλοστημένη μηχανή εσωτερικής καύσης εύκολα καταλαβαίνουμε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα του οξυγόνου που καταναλώνουμε τόσο μεγαλύτερη και η ικανότητά μας να παράγουμε έργο, δηλαδή να τρέχουμε ή να ποδηλατούμε. Η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου μπορεί, που ουσιαστικά περιγράφει την μέγιστη καρδιοαναπνευστική λειτουργία μπορεί να προβλέψει σε σημαντικό βαθμό τη μέγιστη αερόβια ικανότητα και αντοχή. Όλοι οι υψηλού επιπέδου αθλητές αντοχής έχουν ιδιαίτερα υψηλή μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου. Η τιμή της VO2max μπορεί να εκφραστεί σε λίτρα οξυγόνου ανά λεπτό (l/min) ή χιλιοστόλιτρα οξυγόνου ανά λεπτό ανά κιλό σωματικού βάρους (ml•min-1•kg-1). Ένα άτομο που κάνει καθιστική ζωή έχει μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου περί τα 2.5-3.1 l/min ή 35-45 ml•min-1•kg-1 ενώ ένας αθλητής υψηλού επιπέδου πάνω από 60-65 ml•min-1•kg-1. Οι υψηλότερες τιμές που έχουν αναφερθεί στην επιστημονική βιβλιογραφία αγγίζουν τα 85 ml•min-1•kg-1. Τιμές 45 – 60 ml•min-1•kg-1 είναι οι πιο συνηθισμένες τιμές που μετρούμε σε άτομα που προπονούνται συστηματικά αλλά δεν ανήκουν στην ελίτ. Έτσι η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου παίζει σημαντικό ρόλο στην απόδοση στα αθλήματα αντοχής και η βελτίωσή της αποτελεί έναν από τους πιο σοβαρούς προπονητικούς στόχους. Με την αύξηση αυτή οι αθλητές καταφέρνουν να παράγουν το ίδιο έργο με χαμηλότερη ένταση άσκησης.
Ποιοι παράγοντες καθορίζουν τη Μέγιστη Πρόσληψη Οξυγόνου;
Καθώς το οξυγόνο εισέρχεται στον οργανισμό μας μέσω του εισπνεόμενου αέρα από τη στοματική ή τη ρινική κοιλότητα, περνά στους πνεύμονες και από εκεί διοχετεύεται στην αιματική κυκλοφορία για να μεταφερθεί στα κύτταρα και να χρησιμοποιηθεί από τα μιτοχόνδρια των μυών. Καθ’ όλη αυτή την πορεία του οξυγόνου μπορούν δυνητικά να εμφανιστούν παράγοντες που μπορούν να καθορίζουν τη μέγιστη τιμή της πρόσληψης οξυγόνου. Τέτοιοι είναι η πνευμονική διάχυση (πνευμονική λειτουργία), η καρδιακή παροχή (μέγιστη ικανότητα της καρδιάς να διοχετεύει το αίμα στο σώμα), η περιεκτικότητα αιμοσφαιρίνης (ικανότητα του αίματος να δεσμεύει και να μεταφέρει το οξυγόνο) και τα χαρακτηριστικά των σκελετικών μυών (είδη μυϊκών ινών, περιεκτικότητα ένζυμων κτλ).
Η πνευμονική διάχυση αναφέρεται στην ικανότητα των πνευμόνων να διαχέουν το οξυγόνο προς το αίμα. Η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου μπορεί να αυξηθεί μέσω της συμπληρωματικής παροχής οξυγόνου επιπλέον του ατμοσφαιρικού, αυξάνοντας τη διάχυσή του στο αίμα. Αντίθετα, μειωμένη πνευμονική διάχυση εμφανίζεται σε άτομα με άσθμα ή κάποιους τύπους πνευμονοπάθειας.
Ο βασικότερος παράγοντας που διαφοροποιεί τη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου είναι κατά πολλούς η λειτουργία του μυοκαρδίου. Βασικός και ευρέως χρησιμοποιούμενος τρόπος αύξησης της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου είναι η άσκηση αντοχής. Η άσκηση αντοχής αυξάνει τη μέγιστη καρδιακή παροχή, με άμεση επίδραση στη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου. Όπως αναφέρθηκε η καρδιακή παροχή σχετίζεται με την ικανότητα μεταφοράς του αίματος και κατ’ επέκταση του οξυγόνου που δεσμεύεται στην αιμοσφαιρίνη. Μία μείωση στην καρδιακή παροχή μειώνει και την πρόσληψη οξυγόνου από τα κύτταρα. Συνεπώς μειώνεται ο ρυθμός με τον οποίο προωθείται το απαραίτητο για την παροχή ενέργειας οξυγόνο.
Η συγκέντρωση της αιμοσφαιρίνης στο αίμα είναι άλλος ένας παράγοντας που επηρεάζει τη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου μέσω της άμεσης επίδρασής της στη μεταφορά του οξυγόνου. Η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου αυξάνεται όταν αυξηθεί η συγκέντρωση της αιμοσφαιρίνης στο αίμα.
Οι σκελετικοί μυς μπορούν να δημιουργήσουν ορισμένους περιορισμούς τόσο σε επίπεδο πρόσληψης οξυγόνου από το αίμα προς τα κύτταρα, όσο και σε επίπεδο μιτοχονδρίων εκεί δηλαδή που γίνεται η παραγωγή της ενέργειας. Μελέτες δείχνουν ότι αύξηση του αριθμού των μιτοχονδρίων και συνεπώς και των ένζυμών τους, οδηγεί σε αύξηση της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου. Ακόμη η αύξηση της πυκνότητας των αιμοφόρων αγγείων περί των μυϊκών ινών, μειώνει το χρόνο μεταφοράς του οξυγόνου στους μυς και αυξάνει τη μέγιστη πρόσληψη.
Το σημαντικό όμως είναι πως η συστηματική άσκηση μπορεί να αυξήσει τη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου κατά 10 – 40% παρά το γεγονός ότι υπάρχει ισχυρή γενετική προδιάθεση στην τιμή της μέγιστης πρόσληψης οξυγόνου.
Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε πως η μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου είναι μια μεταβλητή που πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη σε αγωνίσματα μεγάλης διάρκειας. Η δυνατότητά της να μεταβληθεί με την προπόνηση αντοχής είναι ένα δυνατό όπλο στα χέρια των προπονητών και των αθλητών. Ωστόσο υπάρχουν πολλοί παράγοντες που καθορίζουν την απόδοση σε αγωνίσματα αντοχής όπως μεταξύ άλλων είναι η ποδηλατική οικονομία και το αναερόβιο κατώφλι, παράγοντες για τους οποίους θα μιλήσουμε σε επόμενα άρθρα.
